Oświetlenie awaryjne. Rodzaje, użytkowanie i przeglądy instalacji oświetlenia awaryjnego

Oświetlenie awaryjne to jeden z najważniejszych elementów instalacji elektrycznej, zaliczane również do urządzeń przeciwpożarowych. Jest konieczne wszędzie tam, gdzie nagły brak podstawowego oświetlenia może powodować zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi. W razie awarii pełni funkcję oświetlenia ewakuacyjnego – pomaga przeprowadzić szybką i bezpieczną ewakuację. Przedstawiamy podstawowe zasady projektowania, użytkowania i eksploatacji instalacji oświetlenia awaryjnego.

Spis treści

1. Do czego służą i jakie są rodzaje instalacji oświetlenia awaryjnego?
2. Znaki bezpieczeństwa
3. Awaryjne oświetlenie ewakuacyjne i oświetlenie dodatkowe – wymagania podstawowe
4. Ogólne wymagania konstrukcyjne – źródła światła i oprawy oświetlenia awaryjnego
5. Warunki dopuszczenia do użytkowania
6. Zasady eksploatacji oświetlenia awaryjnego

Do czego służą i jakie są rodzaje instalacji oświetlenia awaryjnego?

Instalacje oświetlenia awaryjnego pełnią ważne funkcje, jeśli chodzi o bezpieczeństwo w obiektach budowlanych. Ich podstawowym zadaniem jest zapewnianie bezpiecznego zakończenia realizowanych procesów oraz opuszczenie zagrożonych pomieszczeń podczas nagłego braku oświetlenia podstawowego. Oświetlenie awaryjne dotyczy przede wszystkim stanowisk pracy, pomieszczeń oraz dróg ewakuacyjnych. 

Realizuje się je poprzez oprawy oświetlenia ogólnego i dodatkowego, które włączają się samoczynnie w sytuacji awarii zasilania głównego.

Zgodnie z normą PN-EN 1838:2013-11 oświetlenie awaryjne można podzielić na:

• oświetlenie ewakuacyjne – przeznaczone do bezpiecznego opuszczenia miejsc przebywania;
• oświetlenie zapasowe – w zależności od natężenia oświetlenia umożliwia kontynuowanie prowadzonych czynności lub ich dokończenie. 

Oświetlenie awaryjne zapasowe obejmuje z kolei:

• oświetlenie dróg ewakuacyjnych – służące do wyznaczania kierunków dróg ewakuacyjnych i lokalizacji sprzętu pożarowego oraz pozostałego sprzętu bezpieczeństwa;
• oświetlenie stref otwartych – zapewniające właściwe warunki widzenia i pełni ważną rolę w zmniejszaniu prawdopodobieństwa wystąpienia paniki;
• oświetlenie stref wysokiego ryzyka – przeznaczone do zabezpieczenia osób biorących udział w trudnych czynnościach oraz umożliwienia właściwego zakończenia tych działań).

Znaki bezpieczeństwa

Odmianą oświetlenia awaryjnego związaną z oświetleniem dróg ewakuacyjnych są znaki bezpieczeństwa. Ich odpowiednie rozmieszczenie ma kluczowy wpływ na opanowanie tłumu podczas sytuacji awaryjnej na drogach ewakuacyjnych. Wyznaczają one kierunek poruszania się oraz zapewniają łatwe zlokalizowanie i użycie dróg ewakuacyjnych.

Znaki i napisy muszą być doskonale widoczne i czytelne dla osób przebywających w budynku. Dlatego niezbędne jest zastosowanie oświetlenia zewnętrznego i wewnętrznego znaków i napisów. Stosowne normy zawierają szczegółowe wytyczne dotyczące luminancji części barwnych, minimalnego czasu oświetlenia czy minimalnych odległości widoczności znaku opisanych zależnością matematyczną. 

Aby systemy oświetlenia awaryjnego skutecznie pełniły swoje funkcje, muszą działać przez całą dobę oraz cechować się wysoką niezawodnością. Stan techniczny takich instalacji nie może budzić zastrzeżeń, powinien być również kontrolowany zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami. 

Awaryjne oświetlenie ewakuacyjne i oświetlenie dodatkowe – wymagania podstawowe

Jak precyzuje Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, awaryjne oświetlenie ewakuacyjne powinno działać co najmniej przez 1 godzinę od zaniku oświetlenia podstawowego. Należy je instalować w specjalnych pomieszczeniach i na drogach ewakuacyjnych wybranych obiektów, takich jak:

• widownie kin, teatrów i filharmonii, sale widowiskowe;
• audytoria, sale konferencyjne, czytelnie, muzealne sale wystawowe, lokale rozrywkowe, sale sportowe dla ponad 200 osób;
• pomieszczenia garażowe o powierzchni ponad 1000 m² oświetlone tylko światłem sztucznym;
• pomieszczenia o powierzchni ponad 2000 m² w budynkach użyteczności publicznej, zamieszkania zbiorowego oraz w obiektach produkcyjnych i magazynowych. 

Montażu oświetlenia ewakuacyjnego wymagają też drogi ewakuacyjne w wyżej wymienionych pomieszczeniach, a także inne oświetlone tylko światłem sztucznym. Oprócz tego również szpitale i budynki przystosowane dla osób z trudnościami w poruszaniu się, wysokie budynki zamieszkania zbiorowego i użyteczności publicznej. Przy czym, oświetlenie ewakuacyjne nie jest wymagane wówczas, gdy w pomieszczeniu po zaniku zasilania głównego przez co najmniej 1 godzinę działa oświetlenie zapasowe. 

Oświetlenie dodatkowe (wcześniej określane mianem oświetlenia przeszkodowego) zgodnie z przepisami stosuje się w pomieszczeniach użytkowanych przy wyłączonym oświetleniu podstawowym. Musi być zasilane napięciem nieprzekraczającym napięcia dotykowego dopuszczalnego długotrwale, w celu uwidocznienia przeszkód wynikających z dróg komunikacji i sposobu jej użytkowania, układu budynku oraz podświetlenia znaków określających kierunek ewakuacji. 

Warto przeczytać:

• Czym jest scenariusz pożarowy? Kto go przygotowuje? Podstawowe założenia scenariuszy pożarowych
• Ewakuacja z hali produkcyjnej - obowiązujące przepisy i wskazówki projektowe

Ogólne wymagania konstrukcyjne – źródła światła i oprawy oświetlenia awaryjnego

Obowiązujące aktualnie rozporządzenie wskazuje, aby źródła światła i oprawy oświetleniowe stosowane w instalacjach oświetlenia awaryjnego były konstruowane i wykonywane zgodnie z odpowiednimi Polskimi Normami. Zalecenia i wymagania w tych normach dotyczą takich aspektów, jak np. klasyfikacja, cechowanie, konstrukcja mechaniczna i elektryczna. Obejmują szeroki zakres zagadnień dotyczących bezpieczeństwa opraw oświetleniowych i urządzeń elektronicznych.

W normach można znaleźć wytyczne z zakresu prawidłowego doboru elementów instalacji oświetlenia awaryjnego, montażu opraw, źródeł zasilania i obwodów instalacji. Uwzględniono także praktyczne wskazówki odnoszące się np. do sposobu zachowywania odpowiednich parametrów technicznych systemu w czasie pożaru.

Wreszcie, zgodnie z normami – niektóre elementy wchodzące w skład oświetlenia awaryjnego wymagają przeprowadzenia oceny zgodności parametrów technicznych z wymaganiami zasadniczymi dyrektyw UE.

Warunki dopuszczenia do użytkowania

Według przepisów przeciwpożarowych obowiązujących w obiektach budowlanych, budynki przemysłowe i użyteczności publicznej (jak np. hotele) muszą być wyposażone w systemy ochrony przeciwpożarowej, którym należy zapewnić konserwację i wymagane naprawy. Przy czym, za urządzenia przeciwpożarowe w świetle rozporządzenia uznaje się m.in. oprawy oświetleniowe do instalacji oświetlenia awaryjnego, niektóre przewody i kable do zasilania urządzeniami z zakresu ochrony przeciwporażeniowej.

Wyroby te (urządzenia przeciwpożarowe), zgodnie z Ustawą z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej mogą być stosowane wyłącznie po uprzednim uzyskaniu dopuszczenia do użytkowania. Projekt oświetlenia awaryjnego, tak samo jak wszystkie inne urządzenia przeciwpożarowe, musi zatem spełniać wymagania zabezpieczeń przeciwpożarowych. Dopiero po wykonaniu stosowanych prób i badań potwierdzających poprawne działanie, instalacja może zostać dopuszczona do użytkowania.

Zasady eksploatacji oświetlenia awaryjnego

Prawidłowa konstrukcja instalacji oświetlenia awaryjnego to kluczowy, ale nie jedyny warunek uzyskania wymaganego poziomu bezpieczeństwa eksploatacji obiektu budowlanego. Oprócz tego niezbędne są bieżące czynności na etapie eksploatacji, czyli kontrole potwierdzające stan techniczny instalacji.

Sposób przeprowadzania przeglądów technicznych i czynności konserwacyjnych jest określony w odpowiednich normach, w dokumentacji techniczno-ruchowej i instrukcjach obsługi urządzeń. Nadzór i kontrola są wymagane zgodnie z zaleceniami producenta, jednak nie rzadziej niż raz w roku. Poszczególne kontrole realizuje się w trybach: dziennym, miesięcznym i rocznym. Zakres czynności obejmuje m.in.:

• sprawdzenie dokumentacji technicznej;
• kontrolę rozmieszczenia osprzętu i opraw;
• sprawdzenie wskaźników działania zasilania i układów ładowania.

W ramach tych działań przeprowadza się też symulację uszkodzenia zasilania podstawowego, aby zweryfikować poprawne działanie systemu w sytuacji awaryjnej. Właściciele i zarządcy obiektów powinni również pamiętać o konieczności prowadzenia dziennika obiektu (wykazu przeglądów i napraw oświetlenia). Kompletna dokumentacja musi obejmować projekt techniczny systemu ze wszystkimi istotnymi szczegółami, stosowne certyfikaty i deklaracje urządzeń wystawione przez uprawnione do tego celu jednostki. 

inż. Marianna Leśniewicz, absolwentka Wydziału Budownictwa i Inżynierii Środowiska Politechniki Poznańskiej