Oświetlenie wnętrz - rodzaje i rola światła. Jakie są barwy światła?
Oświetlenie wnętrz to jeden z kluczowych czynników, który wpływa na odbiór przestrzeni przez użytkowników. Jego właściwe zaprojektowanie może znacząco przyczynić się do sukcesu komercyjnego inwestycji, jest jednym z najczęściej niedocenianych elementów projektowania wnętrz. Prawidłowe oświetlenie nie tylko poprawia estetykę przestrzeni, ale także pozytywnie wpływa na komfort użytkowników. Dlatego warto zwrócić szczególną uwagę na wybór odpowiednich lamp, opraw oświetleniowych i źródeł światła podczas projektowania wnętrza.
Spis treści
- Rola oświetlenia we wnętrzu
- Oświetlenie ogólne
- Oświetlenie użytkowe
- Oświetlenie ekspozycyjne
- Oświetlenie dekoracyjne
- Czym jest oświetlenie efektowe?
- Wpływ światła na organizm człowieka
- Jakie są barwy światła?
- Współczynnik oddawania barw
- Skład widma, czyli spektrum barwowe
- Jak prawidłowo zaprojektować oświetlenie wnętrza?
- Nowoczesne oświetlenie wnętrz. Zdjęcia
Rola oświetlenia we wnętrzu
Oświetlenie jest jednym z kluczowych elementów wpływających na odbiór przestrzeni przez użytkowników, a to z kolei wprost przekłada się na sukces komercyjny inwestycji. Choć stwierdzenie to wydaje się truizmem, to w rzeczywistości jest to jeden z najbardziej niedocenianych aspektów projektowania wnętrz. Z pozoru proste pytanie o rolę oświetlenia we wnętrzach przynosi złożoną odpowiedź. Poza oczywistym zadaniem – oświetlenia użytkowanej przestrzeni, możemy wyróżnić też inne funkcje światła, a co za tym idzie – różne rodzaje oświetlenia.
Oświetlenie ogólne
Pierwszy to oświetlenie ogólne, zapewniające bezpieczne, możliwie komfortowe przebywanie i poruszanie się w pomieszczeniach oraz wykonywanie podstawowych czynności. Najlepsze do tego celu są oprawy dające światło rozproszone, jak najbardziej równomierne, pozbawione głębokich kontrastów. Bardzo dobrze sprawdza się światło odbite od jasnych powierzchni, np. sufitów lub ścian. W przestrzeniach handlowych oświetlenie ogólne jest często zapewnione niejako „przy okazji”, za sprawą opraw ekspozycyjnych lub oświetlenia użytkowego.
Doskonałe efekty przynoszą oprawy o pośrednim rozsyle światła, dające światło rozproszone lub odbite. W wysokich pomieszczeniach mogą to być bardziej lub mniej regularnie rozmieszczone oprawy typu downlight. W przypadku niższych pomieszczeń trzeba jednak unikać efektu nadmiernego olśnienia, na przykład dzięki zastosowaniu opraw wielopunktowych z kołnierzami przeciwolśnieniowymi.
Oświetlenie użytkowe
Kolejny rodzaj to oświetlenie użytkowe, które zwykle jest również oświetleniem miejsca pracy. Jego podstawowym zadaniem jest zapewnienie użytkownikom komfortowych warunków do wykonywania określonych czynności, a jego parametry regulują odpowiednie przepisy i normy. Obowiązująca norma PN-EN-12464 wskazuje trzy rodzaje powierzchni, na których muszą być spełnione określone warunki oświetleniowe.
- Po pierwsze, obszar zadania, czyli miejsce, gdzie rzeczywiście wykonywana jest praca – tu wymagania są najwyższe. W przypadku pracy biurowej jest to co najmniej obszar bezpośrednio przed pracownikiem, ale może to być również całe biurko albo zestaw sąsiadujących stanowisk pracy.
- Po drugie, obszar bezpośredniego otoczenia miejsca pracy, czyli pas wokół strefy zadania, znajdujący się w obrębie pola widzenia. Wymagania oświetleniowe są tu nieco niższe, ale nie można spowodować zbyt dużego kontrastu względem oświetlenia obszaru zadania.
- Po trzecie, obszar tła, na który składają się pozostałe strefy pomieszczenia sąsiadujące z obszarem otoczenia.
Za zdefiniowanie i rozmieszczenie w projekcie każdego z trzech wymienionych obszarów odpowiada projektant i jest to istotna decyzja. Na przykład w biurach często stosowane jest oświetlenie normowe 500 lx na całej powierzchni pomieszczenia. Tymczasem znacznie przyjemniejsze w odbiorze i mniej energochłonne jest zastosowanie niższego natężenia (obszar otoczenia) uzupełnionego indywidualnymi oprawami biurkowymi (obszar zadania). Dzięki temu użytkownicy mają swobodę dostosowania oświetlenia swojego miejsca pracy, a przez to wyższy komfort, zaś ilość używanej energii jest znacznie mniejsza.
Oświetlenie ekspozycyjne
Podstawowym zadaniem oświetlenia ekspozycyjnego jest możliwie korzystne zaprezentowanie określonych przedmiotów, na przykład produktów w sklepie. Stosuje się tu bogatą gamę projektorów, naświetlaczy, opraw typu wall-washer – obmywających szerokim strumieniem światła powierzchnię ekspozycji. W przypadku produktów spożywczych często stosowane są oprawy emitujące światło o specjalnie dobranej barwie, która podkreśla ich walory.
Najprostsze i najczęściej wykorzystywane, zwłaszcza w sklepach sieciowych, są rozwiązania oparte na projektorach rozmieszczonych w szynoprzewodach. Są one bardzo efektywne i elastyczne – umożliwiają bowiem swobodne dostosowywanie oświetlenia do aktualnej ekspozycji. Zazwyczaj jednak nie ma tu mowy o indywidualnym akcentowaniu poszczególnych produktów – cała ekspozycja jest zalana światłem, choć oczywiście jest możliwe podkreślenie wybranych fragmentów przestrzeni.
W przypadku obiektów reprezentacyjnych, takich jak markowe butiki, sklepy jubilerskie czy inne miejsca, gdzie istotne jest właściwe zaprezentowanie pojedynczego przedmiotu, znacznie bardziej korzystne jest stosowanie indywidualnego oświetlenia, np. wbudowanego w aranżację ekspozycji. Powinny to być możliwie małe i dyskretne oprawy, które zapewnią odpowiednią ilość światła, jednak same pozostaną niemal niedostrzegalne, aby nic nie odwracało uwagi klienta od prezentowanego produktu. Warto wówczas zmniejszyć też natężenie oświetlenia ogólnego, aby jeszcze bardziej podkreślić główny element ekspozycji.
Oświetlenie dekoracyjne
Kolejny rodzaj oświetlenia – dekoracyjne – ma za zadanie zaakcentowanie formy i wystroju wnętrza, wydobycie detalu architektonicznego, wytworzenie zamierzonego klimatu. Często jest ono wbudowane w elementy architektoniczne, czego przykładem mogą być: podświetlenie sklepień, linie świetlne w posadzce czy podświetlane sufity. Odrębną grupę stanowią oprawy dekoracyjne. Mówimy o nich, gdy oprawa oświetleniowa jest przede wszystkim elementem aranżacji wnętrza i oddziałuje głównie przez swoją formę, barwę czy materiał.
Oprawy dekoracyjne mogą oczywiście być elementem oświetlenia ogólnego bądź użytkowego, ale zdarza się, że emitowane przez nie światło nie ma prawie żadnego wpływu na funkcjonowanie wnętrza – wówczas pozostają one po prostu elementem ozdobnym
Czym jest oświetlenie efektowe?
Wśród rodzajów oświetlenia wyróżnia się także efektowe – jest to bogata paleta rozwiązań mających na celu zwrócenie uwagi, wywołanie określonych emocji, przekazywanie treści. Składają się na nie wszelkiego rodzaju oprawy barwne RGB, sterowane projektory, programowalne linie lub siatki świetlne, projektory gobo (pozwalające na wyświetlanie kształtów), efektowe projektory dynamiczne, dające na przykład efekt płynącej wody, zmieniających się kształtów lub w inny sposób modulujące strumień światła.
Wspomnieć należy również o rozwiązaniach z dziedziny audio-video, jak na przykład wyświetlacze video, ekrany świetlne LED czy ekrany siatkowe. Są to narzędzia, które – stosowane z umiarem i wyczuciem – mogą przynieść bardzo ciekawe efekty.
Wpływ światła na organizm człowieka
Podczas projektowania oświetlenia nie można zapominać o wpływie światła na organizm człowieka. To kluczowy aspekt zwłaszcza w miejscach pracy, przekłada się bowiem na samopoczucie i funkcjonowanie użytkowników tych przestrzeni. Brak lub niedobór światła m.in. zmniejsza koncentrację, pogarsza koordynację wzrokowo-ruchową i wydłuża czas reakcji. Z kolei odpowiednia doza światła poprawia nasze samopoczucie, wydajność i koordynację.
Natomiast ekspozycja na nadmierne naświetlenie może wywołać drażliwość, zaburzenia uwagi, bóle głowy. Co ciekawe, dotyczy to w głównej mierze światła sztucznego: w słoneczny, letni dzień natężenie światła słonecznego w nieocenionym miejscu może osiągać wartości nawet 100 000 luksów (lx) – mimo to czujemy się wówczas bardzo dobrze.
Tymczasem w świetle sztucznym u większości osób dyskomfort związany z nadmiarem światła może pojawić się już przy poziomie około 1000~5000 lx. Badania dowodzą, że nie tylko natężenie światła wpływa na nasz organizm. Istotne są również parametry, takie jak: temperatura barwowa światła, oddawalność barw, spektrum promieniowania oraz stabilność świecenia (brak migotania).
Jakie są barwy światła?
Temperatura barwowa jest wyrażona w kelwinach (K). Niższa jej wartość oznacza światło ciepłe, o dużej ilości składowej barwy czerwonej, wysoka zaś to światło chłodne, o dużej zawartości składowej niebieskiej. Światło chłodniejsze sprzyja aktywności, poprawia koncentrację, hamuje wydzielanie melatoniny. Ciepłe światło – naturalnie związane ze zmierzchem i barwą ognia – sprzyja wypoczynkowi, wpływa na rozluźnienie, relaks, powoduje zwiększone wydzielanie melatoniny, a w konsekwencji zmniejszenie aktywności i senność.
Dla zobrazowania – światło świecy ma temperaturę około 1800 K, typowa żarówka wolframowa to około 2700 K, a najczęściej spotykane w biurach neutralne światło białe ma temperaturę 4000 K. Z kolei temperatura barwowa światła naturalnego jest ściśle związana z rytmem dobowym.
Światło słoneczne w południe ma temperaturę około 6500 K, a mimo to wcale nie wydaje się chłodne, przy zachmurzonym niebie to około 8000 K, natomiast temperatura bezchmurnego, błękitnego nieba to nawet 10 000 K.
Odbiór barwy światła jest zatem bardzo subiektywny, uzależniony od zdolności adaptacyjnych ludzkiego oka i mózgu oraz rodzaju światła (naturalne czy sztuczne).
Współczynnik oddawania barw
Kolejny istotny parametr to współczynnik oddawania barw (Ra, CRI). Jest on wyrażony liczbą z zakresu od 0 do 100 i określa, jak dobrze postrzegane są barwy oświetlonych przedmiotów. Im większa wartość współczynnika, tym lepsza oddawalność barw, a oświetlane przedmioty wyglądają bardziej naturalnie. Współczynnik CRI równy 100 oznacza, że przedmioty oglądane w tym świetle mają kolory takie, jakby były oświetlone światłem słonecznym.
Tradycyjna żarówka wolframowa i halogenowa mają współczynniki bliskie 100, z kolei CRI świetlówek i słabej jakości modułów LED oscyluje w granicach 60-70. Do uzyskania w miarę dobrej oddawalności barw wystarczy źródło o CRI w granicach 80~85, ale w celu zapewnienia wysokiej jakości światła i dobrego komfortu optycznego należy dążyć do stosowania źródeł o wartościach CRI powyżej 90. Do niedawna takie wyniki były niezwykle trudne to uzyskania w technologii LED, ale dziś staje się to standardem w jakościowych oprawach przeznaczonych do zastosowań profesjonalnych.
Skład widma, czyli spektrum barwowe
O jakości światła, a przez to komforcie przebywania w oświetlonych pomieszczeniach, decyduje również skład widma, czyli spektrum barwowe. Jak wiadomo, światło białe jest mieszaniną wielu barw. Światło pochodzące ze słońca lub lampy żarowej można rozszczepić na pełen zakres barw: od fioletu, przez niebieski, zielony, żółty, pomarańczowy, aż po czerwień i promieniowanie podczerwone. Tymczasem inne źródła światła sztucznego mogą emitować tylko niektóre zakresy promieniowania (np. świetlówki) lub posiadać tzw. piki, czyli zakresy promieniowania o szczególnie dużym natężeniu.
Ta ostatnia przypadłość w szczególności dotyczy źródeł LED, które wykazują maksymalne wartości luminancji w zakresie barwy niebieskiej. Najlepsze dla zdrowia i komfortu są oczywiście źródła o składzie widma zbliżonym do światła słonecznego. Niestety, producenci niechętnie dzielą się tymi informacjami, wychodząc z założenia – poniekąd słusznego – że jest to wiedza specjalistyczna, niedostępna dla większości użytkowników. Ponieważ jednak skład widma optycznego bezpośrednio przekłada się na oddawalność barw, można przyjąć, że źródła o wysokim wskaźniku oddawalności barw mają również widmo możliwie zbliżone do naturalnego.
Jak prawidłowo zaprojektować oświetlenie wnętrza?
Właściwe podejście do projektu oświetlenia powinno opierać się na popartej analizami, wypracowanej przez projektanta światła wspólnie z architektem, spójnej koncepcji wnętrza, uwzględniającej jego funkcję, charakter, zastosowane materiały, a nawet lokalizację i orientację względem stron świata. Na etapie koncepcyjnym powinno się operować światłem, jego źródłem, strumieniem i rozsyłem, a nie konkretną oprawą.
Do tego celu używane są cyfrowe charakterystyki świecenia zapisane w formie plików fotometrycznych, dzięki którym na wizualizacji można dokładnie pokazać, jak będzie układać się światło w danym wnętrzu, jak będą oświetlone poszczególne fragmenty ekspozycji oraz obliczyć parametry natężenia i równomierności, ocenić kontrasty, cienie, plamy światła.
Oczywiście, projektant musi znać rynek, wiedzieć, jakie efekty można uzyskać za pomocą dostępnych produktów. Nie może jednak zapominać, że oprawa to tylko środek, a nie cel sam w sobie. Dopiero na podstawie tak przygotowanej koncepcji można przystąpić do doboru i rozmieszczania opraw. Pamiętać należy jednak cały czas o koordynacji oświetlenia z projektem wnętrza i zachowaniu właściwego balansu pomiędzy utylitarną funkcją oświetlenia a aspektem dekoracyjnym i efektowym.
Jak widać oświetlenie wnętrz to złożone zagadnienie, którego nie powinno się sprowadzać do spełnienia norm ani do rozmieszczenia w pomieszczeniach „ładnych lampek”. Dla osiągnięcia naprawdę satysfakcjonujących efektów warto poświęcić nieco czasu i zaprosić do współpracy doświadczonych projektantów oświetlenia.
