Ochrona przeciwpożarowa obiektów handlowych. Wymagania i rozwiązania techniczne dla średniej wielkości placówek handlowo-usługowych
Na co trzeba zwrócić uwagę w średnich obiektach handlowych oraz lokalom w budynkach o innym przeznaczeniu, by zapewnić odpowiednią ochronę przeciwpożarową? Obiekty handlowe to grupa budynków lub lokali dość zróżnicowanych pod względem powierzchni, kubatury i zakresu świadczonych w nich usług. Obejmuje ona zarówno duże centra handlowe, mniejsze kompleksy handlowo-usługowe, jak i wolno stojące sklepy osiedlowe, a także lokale usytuowane na parterach np. budynków mieszkalnych lub biurowych.
Spis treści
- Obowiązujące przepisy a klasyfikacja obiektów handlowych
- Strefy pożarowe
- Długość i szerokość przejścia ewakuacyjnego
- Drzwi ewakuacyjne
- Szerokość korytarzy
- Hydranty i SUG
- Podsumowanie
Obowiązujące przepisy a klasyfikacja obiektów handlowych
W polskich warunkach techniczno-budowlanych oraz powiązanych przepisach podano pewien zakres zabezpieczeń przeciwpożarowych, jaki powinien być uwzględniony przy projektowaniu obiektów handlowych. Należy jednak uznać, że jest to podstawowe minimum, a rolą rzeczoznawcy ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych jest określenie zakresu zabezpieczeń, jaki zapewni wystarczający poziom bezpieczeństwa stosownie do wielkości danego obiektu, rodzaju działalności, gabarytów oraz przewidywanych użytkowników.
Budynki galerii handlowych należałoby rozpatrywać całkowicie oddzielnie. Najczęściej są to obiekty niestandardowe, o nietypowych gabarytach i nietuzinkowej bryle. Projektowane rozwiązania wielokrotnie nie pokrywają się z wymaganiami obowiązujących przepisów, w związku z czym strategia zapewnienia bezpieczeństwa pożarowego jest kreowana indywidualnie. Stosuje się rozwiązania techniczne, które mają charakter rozwiązań zamiennych, wymagających urzędowej akceptacji na odstępstwo.
W przypadku obiektów średniej wielkości sytuacja na ogół wygląda inaczej. Zakres zabezpieczeń w znacznej mierze opiera się na wymaganiach obowiązujących przepisów. Jednak wciąż najbardziej istotnym krokiem jest określenie podstawowych założeń, tj. wysokości budynku, liczby kondygnacji, maksymalnej liczby osób w pomieszczeniach oraz przeznaczenia. Najczęściej są to obiekty jednokondygnacyjne, niskie, w których przewidywana liczba osób w pomieszczeniu nie przekracza 50. W takiej sytuacji kolejną ważną informacją jest zakładana powierzchnia obiektu.
Wymagania ochrony przeciwpożarowej w znacznej mierze zależą od wielkości i klasyfikacji budynku, w jakim będą zlokalizowane placówki handlowe, jak również od ich docelowego przeznaczenia. Przestrzenie służące niewielkiej grupie klientów należy zaprojektować w inny sposób niż obiekty mogące pomieścić tłumy ludzi. Szczegółowe wymagania przewidziane są także dla obiektów mieszczących duże restauracje czy kina przeznaczone dla wielu osób oraz magazyny, które w pewnych sytuacjach będą wydzielane jako odrębne strefy pożarowe.
Przy projektowaniu tego typu budynków kluczowe staje się określenie przez zespół projektowy (w porozumieniu z inwestorem) elementarnych założeń dotyczących m.in. przewidywanej liczby osób w poszczególnych pomieszczeniach, a także wysokości obiektu i funkcji, jakie będą w nim zlokalizowane. Na tej podstawie można określić wstępne wymagania ochrony przeciwpożarowej oraz sprawdzić, jakie warunki ograniczają możliwości realizacji wizji architektonicznej i w jaki sposób te problemy rozwiązać.
Ww. parametry pozwalają stwierdzić, że tego typu budynek to obiekt użyteczności publicznej sklasyfikowany jako ZL III i powinien być wykonany w klasie D odporności pożarowej. W tej sytuacji może powstać inwestycja, która pod względem elementów budowlanych będzie stosunkowo tania w wykonaniu. W klasie D nie wymaga się bowiem zapewnienia klasy odporności ogniowej dla konstrukcji i przekrycia dachu oraz ścian wewnętrznych, z wyjątkiem tych, które stanowią obudowę drogi ewakuacyjnej.
Te bezklasowe elementy budowlane muszą jedynie nie rozprzestrzeniać ognia. Te zaś, które stanowią obudowę korytarzy ewakuacyjnych, powinny spełniać wymagania min. klasy EI 15. Zakłada się, że ewakuacja z takiego obiektu nie będzie problematyczna. Stosunkowo często wyjścia projektuje się bezpośrednio na zewnątrz, a ewentualne korytarze zazwyczaj są krótkie. Taki układ sprawia, że w razie konieczności ogłoszenia alarmu ewakuacja przebywających w budynku osób zajmie nie dłużej niż 15 minut.
Inne elementy budowlane, dla których wymaga się zapewnienia klasy odporności ogniowej, to główna konstrukcja nośna (R 30), strop (REI 30 – jeśli występuje) oraz ściana zewnętrzna (EI 30 – wraz z połączeniem z ewentualnym. stropem). Powinny być one również nierozprzestrzeniające ognia.
Warto zwrócić szczególną uwagę na ściany zewnętrzne. Elementy okładzin elewacyjnych należy bowiem zamocować do konstrukcji budynku w taki sposób, by w przypadku pożaru nie odpadały w czasie krótszym niż 30 min (jak klasa ściany zewnętrznej). Zatem nie powinny na tyle ulec zniszczeniu, aby mogły w tym czasie odpaść i zagrozić osobom ewakuowanym lub strażakom prowadzącym akcję ratowniczo-gaśniczą. Ponadto, ich sposób montażu (np. kotwy) musi zapewniać utrzymanie ich na elewacji przez określony czas.
Strefy pożarowe
Istotnym wymaganiem jest również konieczność zapewnienia przegrody o klasie min. RE 15, osłaniającej ewentualną palną izolację cieplną przekrycia dachu o powierzchni przekraczającej 1000 m2. Wymóg ten nie będzie obowiązywał, jeśli izolacja cieplna jest niepalna i/lub wówczas, gdy powierzchnia dachu nie przekracza wskazanych 1000 m2. Możliwe jest projektowanie obiektów handlowych o klasyfikacji ZL III o znacznych rozmiarach, ponieważ dopuszczalna powierzchnia strefy pożarowej wynosi 10 000 m2. Jeżeli w jednym takim obiekcie zostaną zaprojektowane części o różnej klasyfikacji ZL, np. ZL III – dla części, w której przewiduje się pomieszczenia dla maks. 50 osób, oraz ZL I – gdzie zaprojektowano większe przestrzenie, warto rozważyć wydzielenie strefowe tych części z uwagi na wyższe wymagania dla strefy ZL I, np. konieczność zapewnienia drogi pożarowej.
Jeśli budynek uda się podzielić na strefy w pionie (od fundamentu aż po dach), to gdy ZL III jest przy dłuższym boku, a dojazd jest wyjątkowo mało dogodny, droga pożarowa może być doprowadzona tylko do części ZL I, a nie do całego budynku.
Warto w tym miejscu nadmienić, że liczbę osób w pomieszczeniach budynku wylicza się na podstawie § 236, ust. 6 rozporządzenia [1], w którym wskazano przeliczniki w m2 na osobę, w zależności od funkcji pomieszczenia. Na przykład dla lokali gastronomicznych należy przewidzieć 1 m2 na osobę, podczas gdy dla typowych pomieszczeń handlowo-usługowych można posługiwać się już przelicznikiem 4 m2 na osobę.
Przy wyliczaniu liczby osób można odliczyć powierzchnię, jaka będzie przeznaczona na regały i inne meble oraz elementy stałego wyposażenia wnętrz. Ma to duże znaczenie w przypadku obiektów, dla których liczba osób wynikająca z powierzchni wynosiłaby więcej niż 50 osób i prowadziła do klasyfikacji ZL I. Uwzględniając w projekcie aranżację, można wykazać, że rzeczywista powierzchnia w pomieszczeniu do przebywania ludzi jest mniejsza i pozwala na przyjęcie klasyfikacji ZL III.
Długość i szerokość przejścia ewakuacyjnego
Dopuszczalna długość przejścia ewakuacyjnego w lokalu handlowym nie powinna przekraczać 40 m. Jednak jeżeli wysokość pomieszczenia będzie wynosiła co najmniej 5 m, wartość ta może być zwiększona o 25%, tj. do 50 m. Natomiast, jeśli na etapie projektowania aranżacja wnętrza nie jest znana, to szacując ewakuację w pomieszczeniach, należy przyjąć 80% dopuszczalnej długości dojścia, czyli 32 m w przypadku pomieszczeń o wysokości do 5 m i 40 m – o wysokości większej niż 5 m.
Długość przejść ewakuacyjnych może być zwiększona poprzez zastosowanie samoczynnych urządzeń oddymiających, uruchamianych za pomocą wykrywania dymu (o 50%), a także poprzez zastosowanie stałych urządzeń gaśniczych (SUG) wodnych, np. tryskaczy (o 50%). O ile pierwsze z wymienionych rozwiązań częściej obowiązuje w przypadku większych obiektów, o tyle drugie – z uwagi na spore koszty realizacji i utrzymania – rzadko stosuje się w średniej wielkości obiektach i jest głównie wykorzystywane w dużych galeriach handlowych.
Na rynku pojawiły się stałe urządzenia gaśnicze mgłowe, które stanowią stałe urządzenie gaśnicze wodne, niemniej instalacja tego typu jest o wiele tańsza i zajmuje mniej miejsca w budynku. Jednak takie rozwiązanie najczęściej spotyka się w obiektach zabytkowych i przemysłowych, choć równie dobrze sprawdziłoby się w innych budynkach.
Szerokość przejść, dojść i wyjść ewakuacyjnych musi być przeliczona z uwzględnieniem liczby osób, jaką przewiduje się w danym lokalu handlowym. Na przykład spory sklep spożywczy, w którym zakłada się obecność do 200 osób (klientów), powinien mieć – ze względu na liczbę osób przekraczającą 50 – co najmniej 2 wyjścia, oddalone od siebie o co najmniej 5 m.
Każde z tych wyjść należy zaplanować jako otwierane na zewnątrz. Szerokość przejść ewakuacyjnych nie powinna być mniejsza niż 1,20 m (przyjmując co najmniej 0,6 m na każde 100 osób). Łączna szerokość wyjść nie może być mniejsza niż 1,20 m. Ponieważ wymagane są min. 2 wyjścia ewakuacyjne, szerokość żadnego z nich nie może być mniejsza niż 0,9 m w świetle (zgodnie z § 239, ust. 1 rozporządzenia [1]).
Bardzo istotnym pojęciem jest szerokość mierzona „w świetle”. W przypadku drzwi oznacza to wymiar mierzony przy maksymalnie otwartych drzwiach, między najbardziej wysuniętymi w światło przejścia elementami, tj. krawędź skrzydła drzwi, klamka itp. W odniesieniu do korytarzy ewakuacyjnych szerokość mierzona w świetle będzie tą, którą liczy się między najbardziej wysuniętymi do korytarza elementami stałego wyposażenia. Często zdarza się, że zamontowane drzwi o nominalnej szerokości 0,9 m, w świetle mają 0,87 m, co jest wykazywane podczas odbiorów PSP jako nieprawidłowość, którą należy usunąć.
Drzwi ewakuacyjne
W średniej wielkości obiektach handlowych często spotyka się drzwi rozsuwane, jednak zazwyczaj stanowią one jedynie element komunikacji. Tego typu drzwi nie powinny być projektowane jako ewakuacyjne, choć dopuszcza się takie rozwiązanie, pod warunkiem, że w przypadku pożaru otworzą się automatycznie i zablokują w pozycji otwartej po otrzymaniu sygnału z centrali detekcji dymu, który w takiej sytuacji byłby wymagany w całej strefie pożarowej (a nie tylko w tym pomieszczeniu).
Jako drzwi ewakuacyjne projektuje się inne drzwi skrzydłowe zlokalizowane w pobliżu. Często są one podpięte pod alarm antywłamaniowy i wyposażone w listwę antypaniczną, która po naciśnięciu umożliwia otwarcie drzwi, nawet gdy zamek jest zamknięty. Co do zasady, listwy antypaniczne są wymagane w przypadku pomieszczeń przeznaczonych dla ponad 300 osób. Wówczas w takie listwy muszą być wyposażone wyjścia z pomieszczenia sklepu, a jeżeli ewakuacja jest prowadzona z sali sklepowej przez korytarze – także wszystkie kolejne drzwi na drodze ewakuacyjnej, aż do wyjścia na zewnątrz.
Szerokość korytarzy
Wymagana szerokość korytarzy (dojść ewakuacyjnych) wynosi co do zasady min. 1,40 m. Jeżeli mają one służyć do ewakuacji nie więcej niż 20 osób, mogą być nieco węższe – 1,20 m. W przypadku, gdy liczba osób do ewakuacji przekracza 233 osoby, to szerokość korytarza powinna być wyznaczona według zależności: 0,6 m na każde 100 osób. Jeżeli ewakuację zaplanowano tylko w jednym kierunku, to długość dojścia w takim korytarzu nie powinna przekraczać 20 m (na poziomej drodze ewakuacyjnej) w przypadku stref sklasyfikowanych jako ZL III oraz 10 m dla stref ZL I.
Gdy zaś po wyjściu z sali sprzedaży na korytarz istnieje możliwość ewakuacji w dwóch różnych kierunkach, wówczas dla stref ZL III długość dojścia nie powinna przekraczać 60 m w jednym kierunku i 120 m – w drugim. W przypadku stref ZL I długość dojścia ewakuacyjnego w jednym kierunku nie powinna przekraczać 40 m, a w drugim – 80 m. Długości dojść ewakuacyjnych w tego typu obiektach można zwiększać na tych samych zasadach, co przejścia ewakuacyjne, z tą różnicą, że w przypadku stosowania oddymiania, wystarczy nim objąć drogę ewakuacyjną, której dotyczy problem zbyt krótkiego dojścia.
Szerokość wyjścia z sali sprzedaży bezpośrednio na zewnątrz może wynosić min. 0,9 m. Jeżeli jednak ewakuacja prowadzona jest przez korytarz i dopiero za nim na zewnątrz budynku, wówczas drzwi ewakuacyjne z sali sprzedaży mogą mieć min. 0,9 m, ale szerokość wyjścia na zewnątrz powinna być nie mniejsza niż 1,20 m w świetle.
Hydranty i SUG
W zakresie instalacji bezpieczeństwa w średnich obiektach handlowych wymagane jest stosowanie hydrantów wewnętrznych 25. Dotyczy to budynków niskich i średniowysokich o kwalifikacji ZL I, gdy powierzchnia strefy pożarowej przekracza 200 m2, oraz budynków o klasyfikacji ZL III: niskich o powierzchni strefy pożarowej większej niż 1000 m2 lub średniowysokich o powierzchni stref przekraczającej 200 m2. Wyjątek stanowią lokale zaprojektowane na parterze budynku mieszkalnego średniowysokiego.
W takim przypadku hydranty wewnętrzne 25 są wymagane tylko wówczas, gdy powierzchnia takiej strefy ZL III na parterze przekracza 1000 m2. Jest to o tyle istotne, że lokale handlowe na parterze budynku mieszkalnego mają zazwyczaj wyjścia prowadzące bezpośrednio na zewnątrz. Oznacza to, że każdy z lokali musi mieć własny hydrant wewnętrzny 25, ze względu na brak części wspólnych, gdzie takie urządzenie mogłoby zostać zamontowane i wykorzystywane przez większą liczbę lokali.
Warto również zwrócić uwagę na to, że przy wejściu do pomieszczeń magazynowych o powierzchni powyżej 200 m2 i gęstości obciążenia ogniowego przekraczającej 500 MJ/m2, usytuowanych w strefie pożarowej ZL I, a także ZL III w budynku niskim albo średniowysokim, wymagane są hydranty wewnętrzne 52. Wymóg ten można nieco złagodzić, poprzez dopuszczenie stosowania hydrantu wewnętrznego 33, ale tylko wtedy, gdy gęstość obciążenia ogniowego nie przekracza 1000 MJ/m2.
W przypadku średniej wielkości obiektów handlowych, co do zasady nie jest wymagana zarówno instalacja stałych urządzeń gaśniczych wodnych, jak i sygnalizacja pożaru (SSP) z monitoringiem pożarniczym. Zabezpieczenia takie są konieczne dopiero wówczas, gdy w jednokondygnacyjnym budynku zostanie przekroczona powierzchnia 5000 m2 – dla SSP lub 8000 m2 – dla SUG wodnych oraz dźwiękowych systemów ostrzegawczych (DSO).
Obiekty handlowe, o jakich mowa w niniejszym artykule wymagają zewnętrznego zaopatrzenia w wodę w ilości do 20 dm3/s dostarczanej z zewnętrznej sieci wodociągowej lub zbiornika pożarowego. Droga pożarowa będzie zawsze wymagana, gdy w budynku znajduje się strefa ZL I. Jeśli dotyczy to strefy ZL III, droga pożarowa będzie konieczna dopiero w przypadku budynku średniowysokiego lub niskiego, gdy powierzchnia strefy przekracza 1000 m2 i zajmuje kondygnację nadziemną inną niż pierwsza.
Podsumowanie
Najczęściej spotykane średniej wielkości obiekty handlowe mają jedną kondygnację nadziemną i są niskie. Główną część stanowi zwykle duży sklep spożywczy, do którego przylegają inne lokale, np. kiosk, sklepy odzieżowe, apteka itp. Tego typu obiekty nie są szczególnie wymagające, jeśli chodzi o zakres koniecznych do zastosowania zabezpieczeń przeciwpożarowych.
Istnieją jednak elementy, na które warto zwrócić uwagę, takie jak zakładana liczba osób w pomieszczeniach. Bardzo często lokale spożywcze mają taką powierzchnię, że graniczną liczbę 50 osób można nieświadomie przekroczyć, tym samym wchodząc w wyższe wymagania ochrony przeciwpożarowej, w tym konieczność np. zapewnienia drogi pożarowej.
Podobnie warto zwrócić uwagę na lokale handlowe projektowane na parterze budynków średniowysokich. Gdy na kondygnacjach powyżej parteru znajdują się tylko mieszkania, wymóg stosowania hydrantów wewnętrznych 25 pojawia się dopiero przy przekroczeniu strefy pożarowej o powierzchni 1000 m2. Jednak w przypadku, gdy takie same lokale są zaprojektowane na parterze budynku biurowego, instalacja hydrantowa będzie wymagana już przy przekroczeniu 200 m2.
W ostatnich latach mniejsze budynki handlowe są coraz bardziej popularne i lokalizowane zarówno poza zabudową miejską lub na obrzeżach miast, jak i w pobliżu skupisk zabudowy mieszkaniowej, bliżej centrum. W zależności od wielkości i rodzaju prowadzonej działalności, wymagania z zakresu ochrony przeciwpożarowej będą kształtowały się nieco inaczej. Dlatego bardzo ważna jest bliska współpraca zespołu projektowego, już na wczesnym etapie projektowania koncepcji z rzeczoznawcą ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych, a także konstruktorem.
Ewentualne problematyczne aspekty zostaną wówczas zauważone o wiele szybciej, co oszczędzi czasu na kolejnych etapach prac projektowych. Pewne wymagania dotyczące formy architektonicznej czy podziału strefowego mogą bowiem zaważyć na możliwości zrealizowania wizji kształtu bryły budynku i jego wnętrz oraz funkcjonalności. Niekiedy konieczne jest założenie dłuższej ścieżki projektowania, uwzględniającej uzyskanie odstępstw od obowiązujących przepisów, aby zrealizować zamierzenie inwestycyjne zgodne z oczekiwaniami inwestora, dopasowane do sąsiedniej zabudowy, a także zapewnić wymagany poziom bezpieczeństwa pożarowego.
