Stolarka przeciwpożarowa. Wymagania dla okien, drzwi i bram ppoż. Gdzie stosować?
Architekci i projektanci stosują specjalistyczną stolarkę przeciwpożarową - okna, drzwi i bramy - aby spełnić wymagania bezpieczeństwa konstrukcji budynku oraz jego użytkowników w zakresie ochrony przeciwpożarowej. Takie wyroby i systemy stosowane są w podstawowym zakresie w obiektach użyteczności publicznej takich jak hotele, firmy czy instytucje. Coraz częściej montuje się je również w domach prywatnych. Zapewniają ochronę pożarową zarówno w strefie przegród zewnętrznych, jak i wewnętrznych.
Spis treści
Stolarka przeciwpożarowa powinna być tak skonstruowana, aby przez określoną jednostkę czasu stanowiła barierę w przedostaniu się płomieni i wysokiej temperatury na stronę przeciwną względem działania źródła ognia. Aby produkt mógł być sklasyfikowany w przyjętej klasie odporności ogniowej np. jako EI 30, musi zachować wymagane parametry izolacyjności ogniowej (I) oraz szczelności ogniowej (E) w czasie nie mniejszym niż 30 min.
Do tego rodzaju wyrobów przeciwpożarowych zalicza się: okna ruchome i stałe w podziale na zewnętrzne i wewnętrzne, drzwi zewnętrzne, wewnętrzne i ewakuacyjne oraz bramy o ruchu poziomym i pionowym. Każdy z tych wyrobów powinien być wyprodukowany z odpowiednich materiałów, trwale oznakowany i wprowadzony na rynek zgodnie z postanowieniami normowymi.
Wymagania i terminologia
Wyroby stolarki budowlanej podlegają odpowiednim wymaganiom i przepisom. Podstawowym dokumentem regulującym zagadnienia budownictwa w Polsce jest Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (t.j. DzU z 2020 r., poz. 1333). Zawarto w niej, na odpowiednim poziomie ogólności, również wymagania z zakresu ochrony pożarowej budynków. Zgodnie z ich treścią obiekt budowlany – wraz ze związanymi z nim urządzeniami – należy projektować i budować w sposób określony w przepisach, w tym w regulacjach techniczno-budowlanych oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej, zapewniając m.in. spełnienie wymagań dotyczących bezpieczeństwa pożarowego.
Do aktu prawnego, który definiuje wytyczne w tym zakresie dla wyrobów budowlanych (w tym bram przeciwpożarowych), należy zaliczyć Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU nr 75, poz. 690 z późn. zm.). Problematyce bezpieczeństwa pożarowego poświęcony jest dział VI, zawierający m.in. zagadnienia dotyczące odporności budynków, stref i oddzieleń oraz wymagań dla elementów wykończenia wnętrz i wyposażenia stałego.
W skład ww. dokumentu wchodzą również załączniki związane z bezpieczeństwem pożarowym. Załącznik 1 obejmuje wykaz polskich norm zawartych w rozporządzeniu, których stosowanie jest dobrowolne, jednak z powodu ich przywołania w rozporządzeniu stają się obowiązkowe. Są to m.in. normy określające szczegółowe wymagania z zakresu bezpieczeństwa pożarowego oraz klasyfikacji ogniowej.
W załączniku 2 ujęto natomiast zagadnienia dotyczące palności i rozprzestrzeniania ognia, a także odpowiadające im europejskie klasy reakcji na ogień itp. W rozporządzeniu zamieszczono także rozdział dotyczący stref pożarowych i oddzieleń przeciwpożarowych, z którego wynikają klasy odporności ogniowej ich elementów oraz zamknięć znajdujących się w nich otworów.
Przeciwpożarowe wyroby stolarki budowlanej powinny spełniać normowe wymagania techniczno-budowlane w kwestii ochrony pożarowej, wynikające z aktualnych przepisów formalnoprawnych. Dotyczy to również parametrów funkcjonalno-użytkowych poszczególnych rozwiązań konstrukcyjnych w wyrobach. Podczas badania odporności ogniowej sprawdza się kryteria takie jak: nośność, szczelność oraz izolacyjność ogniowa.
Podstawową wiedzą umożliwiającą określanie parametrów dla wyrobów przeciwpożarowych jest znajomość następujących definicji:
- odporność ogniowa – określa zdolność elementu budynku do spełniania ustalonych wymagań w warunkach odwzorowujących przebieg pożaru, a jego miarą jest wyrażony w minutach czas od momentu rozpoczęcia pożaru do chwili osiągnięcia przez element budynku jednego z trzech granicznych kryteriów w postaci nośności, szczelności lub izolacyjności;
- nośność ogniowa (R) – stan, w którym element próbny przestaje spełniać swoją funkcję nośną wskutek zniszczenia mechanicznego, utraty stateczności, przekroczenia granicznych wartości przemieszczeń lub odkształceń;
- izolacyjność ogniowa (I) – stan, w którym element próbny przestaje spełniać funkcję bezpiecznego oddzielenia na skutek przekroczenia na powierzchni nienagrzewanej granicznej wartości temperatury;
- szczelność ogniowa (E) – stan, w którym element próbny przestaje spełniać funkcję bezpiecznego oddzielenia na skutek rozszczelnienia przegrody (powstanie pęknięć lub szczelin o wymiarach przekraczających wartości graniczne) bądź pojawienia się ognia na powierzchni nienagrzewanej;
- klasa dymoszczelności (S) – czas, przez jaki dym nie będzie przenikał do pomieszczeń.
Okna przeciwpożarowe
Coraz bardziej zwarta i zmieniająca się architektura zagospodarowania przestrzennego obiektów mieszkalnych i użyteczności publicznej oraz zwiększająca się tendencja do oświetlania światłem dziennym wnętrz pomieszczeń, w których przebywają ludzie, wymusza montaż większej liczby okien w fasadach budynków.
Tak powstająca gęsta infrastruktura, w przypadku wybuchu pożaru, stwarza duże niebezpieczeństwo i zagrożenie pożarowe. Dlatego ważnym aspektem jest odpowiedni dobór stolarki okiennej. Na ogół są to okna stałe, czyli nieotwierane, których podstawowym elementem są ramy ościeżnic (drewniane, stalowe lub aluminiowe) wypełnione materiałem izolującym oraz przeszklenie stanowiące szkło ognioochronne połączone z hydrożelem i spajające je ramką dystansową.
W nieco mniejszym zakresie zastosowanie mają okna przeciwpożarowe otwierane, głównie rozwierane lub uchylne. Poza przeszkleniami w ich budowie konstrukcyjnej zastosowano specjalistyczne okucia (np. zawiasy, systemy ryglowania) oraz uszczelnienia, zapewniające hermetyczność powietrzną w trakcie eksploatacji oraz ogniową czy dymową w warunkach zagrożenia.
Podstawową funkcją otworowych wyrobów przeciwpożarowych jest odcięcie strefy pożarowej w przypadku wybuchu pożaru. Okno takie powinno być wtedy zamknięte, w tym celu wyposaża się je w urządzenie samoczynnie zamykające skrzydło.
Od grudnia 2016 r. wyroby takie objęte są europejską zharmonizowaną normą wyrobu PN-EN 16034:2014 „Drzwi, bramy i otwieralne okna. Norma wyrobu, właściwości eksploatacyjne. Właściwości dotyczące odporności ogniowej i/lub dymoszczelności”.
Dokument zawiera m.in. charakterystyczne właściwości związane z odpornością ogniową. Jednak do zdefiniowania danego wyrobu przeciwpożarowego w kompletny sposób niezbędne jest dodatkowe zadeklarowanie pozostałych podstawowych charakterystyk, zgodnych z normą wyrobu okien standardowych. W odniesieniu do zewnętrznych otwieranych okien przeciwpożarowych jest to norma PN-EN 14351-1+A1:2010 „Okna i drzwi. Norma wyrobu, właściwości eksploatacyjne. Część 1: Okna i drzwi zewnętrzne bez właściwości dotyczących odporności ogniowej i/lub dymoszczelności”.
Jeżeli chodzi o konstrukcje okien stałych, badanie ich należy przeprowadzać według procedury zawartej w normie PN-EN 1364-1:2015 „Badanie odporności ogniowej elementów nienośnych. Część 1: Ściany”.
W związku z powyższym niezbędne jest uzyskanie na takie produkty Krajowej Oceny Technicznej, opracowywanej i wydawanej przez Instytut Techniki Budowlanej w Warszawie. Zasady udzielania takiego dokumentu są zawarte w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury i Budownictwa z dnia 17 listopada 2016 r. w sprawie krajowych ocen technicznych (DzU z 06.12.2016 r., poz. 1968). Krajowa Ocena Techniczna zawiera m.in. opis wyrobu, zakres i warunki stosowania, właściwości użytkowe, wymagania dotyczące zakładowej kontroli produkcji.
Stałe okna przeciwpożarowe nieobjęte normą zharmonizowaną lub europejską oceną techniczną mogą być także wprowadzane do obrotu lub udostępniane na rynku krajowym, jeżeli zostały opatrzone znakiem budowlanym B. Umieszcza się go, gdy producent sporządził, na swoją wyłączną odpowiedzialność, krajową deklarację właściwości użytkowych, odniesionych do uzyskanej Krajowej Oceny Technicznej na ten produkt.
W Polsce najczęściej dostępne są okna w ognioodporności EI 30, EI 60, a w konstrukcjach stalowych i aluminiowych także EI 120.
Drzwi przeciwpożarowe
Drzwiami przeciwpożarowymi określa się ruchome zamknięcia otworów pionowych w przegrodach budynku o określonych klasach odporności ogniowej. Najczęściej montowane są we wszystkich ciągach komunikacyjnych obiektów użytku publicznego. Można je spotkać w hotelach, bibliotekach, galeriach handlowych, szkołach, na dworcach, lotniskach itp. Muszą występować wszędzie tam, gdzie istnieje ryzyko pożaru, przez co często spotyka się je także w domach jednorodzinnych, zwłaszcza w strefach połączenia części mieszkalnej z garażem lub kotłownią.
Funkcją tych drzwi jest stworzenie bariery dla ognia, wysokiej temperatury i trującego dymu. Montowane w ścianach oddzielenia pożarowego muszą również gwarantować możliwość skorzystania z przejścia w ramach wytyczonych dróg ewakuacyjnych. Powinny być zamknięte albo wyposażone w systemy samoczynnego zamykania w razie wybuchu pożaru. Muszą spełniać kilka zasadniczych norm.
Po pierwsze powinny mieć odpowiednią wielkość, uzależnioną od szacunkowej liczby potencjalnych ewakuowanych. Po drugie ich przydatność do zastosowania na drodze ewakuacyjnej musi zostać potwierdzona odpowiednim certyfikatem wydanym przez upoważnioną jednostkę certyfikującą. W przypadku liczby szacowanej na więcej niż 300 osób drzwi przeciwpożarowe muszą być wyposażone w dźwignię antypaniczną.
Kluczowe jest ich rozmieszczenie – należy je montować w każdym pomieszczeniu, w którym mogą znajdować się ludzie. Jest to konieczne, by zapewnić szybką i sprawną ewakuację. Warto zaznaczyć, że w budynkach produkcyjnych wszystkie pomieszczenia, do których wchodzi się z głównej hali produkcyjnej, muszą być oddzielone pożarowo.
Pod względem konstrukcyjnym najczęściej możemy spotkać się z drzwiami rozwieranymi, lecz występują także wahadłowe albo przesuwne. W przypadku tych ostatnich można je zastosować tylko wówczas, gdy są używane podczas normalnej komunikacji w obiekcie, a ich budowa pozwala na otwieranie automatyczne i ręczne bez opcji blokowania w którymś z położeń. W razie awarii muszą się one samoczynnie ustawiać w pozycji rozsuniętej. Jeśli drzwi przeciwpożarowe rozwierane wyposażone są w mechanizm zamykający je automatycznie w chwili wykrycia pożaru, musi istnieć również możliwość ich ręcznego otwarcia.
Drzwi przeciwpożarowe, w zależności od klasy odporności pożarowej budynku, powinny mieć klasy odporności, tak jak w przypadku innych wyrobów, określane za pomocą przedziałów czasowych, w jakich utrzymują one wymaganą charakterystykę ogniową od El 30 do El 120. Przykładowo w budynku o klasie odporności pożarowej D i E drzwi przeciwpożarowe muszą mieć klasę odporności ogniowej El 30, B i C – EI 60, a klasy A – El 120. Stolarka tego typu gwarantuje przedstawioną odporność ogniowa tylko wtedy, gdy jest zamknięta, co wiąże się z koniecznością wyposażenia ich w urządzenia powodujące samoczynne zamykanie.
Oprócz tego istotną kwestią jest również odpowiedni dobór okuć, takich jak: zamki, klamki, zawiasy, zamknięcia przeciwpaniczne. Możliwość wykorzystania danego rozwiązania określa wydany przez upoważnioną jednostkę certyfikat dla drzwi przeciwpożarowych, zawierający wykaz dopuszczonych do zastosowania okuć. Stosowane elementy powinny spełniać wymagania opisane w odpowiednich normach określających klasyfikacje oraz zawierających kody klasyfikacyjne, w których czwarta pozycja oznacza przydatność danego okucia do zastosowania w drzwiach przeciwpożarowych.
Montaż drzwi przeciwpożarowych musi odbywać się zgodnie z zasadami technicznego projektu budowlanego, ponadto należy go przeprowadzić zgodnie z instrukcją producenta, wskazującą dopuszczone materiały mocujące i uszczelnienia strefy izolacji.
Bramy przeciwpożarowe
Bramy przeciwpożarowe, podobnie jak i inne wyroby budowlane, podlegają tym samym ogólnym zasadom wprowadzania do obrotu oraz wymaganiom dodatkowym. Do zasadniczych aktów prawnych obowiązujących w tym zakresie należy Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych (DzU nr 92, poz. 881 z późn. zm.) oraz Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 305/2011 z dnia 9 marca 2011 r. ustanawiające zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylające dyrektywę Rady 89/106/EWG. Zgodnie z tymi dokumentami wyrób budowlany może być wprowadzony do obrotu m.in. wtedy, gdy ma oznakowanie CE, co dowodzi, że jest zgodny ze zharmonizowaną normą lub wydaną dla niego europejską oceną techniczną.
Bramy przeciwpożarowe obejmuje zharmonizowana norma wyrobu PN-EN 16034:2014-11 „Drzwi, bramy i otwieralne okna. Norma wyrobu, właściwości eksploatacyjne. Właściwości dotyczące odporności ogniowej i/lub dymoszczelności”. Na jej podstawie nie można kompleksowo zdefiniować danej bramy przeciwpożarowej, gdyż niezbędne jest zadeklarowanie albo udowodnienie wynikami badań podstawowych charakterystyk określonych w normach wyrobów bez właściwości dotyczących odporności ogniowej. Takim dokumentem w zakresie bram jest PN-EN 13241-1+A2:2016-10 „Bramy. Norma wyrobu, właściwości eksploatacyjne”.
Z ww. zapisów wynika, że budowlane wyroby przeciwpożarowe, w tym bramy, są w nieco inny sposób wprowadzane do obrotu niż produkty, które nie mają odporności ogniowej. Należy więc w pierwszej kolejności udowodnić, że wyrób budowlany będący urządzeniem przeciwpożarowym może być zastosowany jako standardowy (bez odporności ogniowej). Dopiero kolejnym krokiem jest przeprowadzenie badań odporności ogniowej i nadanie cech przeciwpożarowych. Są one związane z bezpieczeństwem oraz eksploatacją, z wyjątkiem odporności ogniowej i dymoszczelności. Dotyczy to bram przeznaczonych do instalowania na obszarach znajdujących się w zasięgu ludzi i których głównym zastosowaniem jest stworzenie bezpiecznego dostępu dla towarów i pojazdów, wraz z towarzyszącymi im osobami w obiektach przemysłowych, handlowych i mieszkalnych. Wyroby te mogą być uruchamiane ręcznie lub napędem oraz zawierać drzwi przejściowe wbudowane w skrzydło bramowe.
Przeczytaj również:
- Przemysłowe bramy przeciwpożarowe. Rodzaje bram i zasady eksploatacji
- Urządzenia przeciwpożarowe w obiektach komercyjnych. Współpraca z SSP
Bramy przeciwpożarowe jako produkty, które mają być zastosowane w oddzieleniach przeciwpożarowych, podlegają pierwszemu systemowi oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych. Opiera się on na następujących zasadach:
- producent przeprowadza zakładową kontrolę produkcji (ZKP) oraz dalsze badania próbek pobranych w zakładzie zgodnie z ustalonym planem;
- notyfikowana jednostka certyfikująca wyrób wydaje certyfikat stałości właściwości użytkowych na podstawie ustalenia jego typu (poprzez badania), obliczeń itp., a także dokonuje wstępnej inspekcji zakładu produkcyjnego i zakładowej kontroli produkcji, później zaś jej stałego nadzoru i oceny.
Pod względem konstrukcyjnym występują różne warianty bram przeciwpożarowych, z których często stosuje się produkty przesuwne poziomo. Wyroby te otwierają się przez poziome przesuwanie jednego lub kilku skrzydeł równolegle do płaszczyzny ściany, w lewą bądź prawą stronę. Dzielą się na jedno- i dwuskrzydłowe przesuwane liniowo oraz teleskopowe wieloskrzydłowe, zazwyczaj w klasach odporności ogniowej EI 30, EI 60 i EI 90.
Tego typu bramy składają się głównie ze skrzydła/skrzydeł zawieszonego na górnej szynie jezdnej, zespołu jezdnego oraz przeciwwagi. Ruch skrzydła odbywa się za pomocą przesuwających się po szynie wózków jezdnych z łożyskowanymi rolkami. Ponadto do wyposażenia mogą przynależeć stosowne mechaniczne napędy elektryczne oraz rozwierane drzwi serwisowe, zazwyczaj z funkcją przejścia ewakuacyjnego.
Dostępne są bramy przeciwpożarowe otwierane ręcznie przy pomocy specjalnych uchwytów, natomiast zamykane samoczynnie pod wpływem zadziałania mechanizmu przeciwwagi. Modele, które wyposażono w napęd elektryczny, otwierają się i zamykają automatycznie po podaniu sygnału ze sterownika. W przypadku wystąpienia pożaru zamykają się zawsze analogicznie jak w przypadku obsługi ręcznej, tj. samoczynnie, przy pomocy mechanizmu przeciwwagi.
Bramy przeciwpożarowe przesuwne poziomo, a szczególnie zainstalowane na drogach ewakuacyjnych, powinny być wyposażone w drzwi przejściowe, spełniające funkcję ewakuacyjnych. Przy bramach o mniejszych wymiarach są to z zasady drzwi rozwierane jednoskrzydłowe, a przy większych gabarytach, głównie w odniesieniu do szerokości, stosuje się drzwi dwuskrzydłowe. Często montuje się je w rozwiązania, gdzie bramy przeciwpożarowe występują z zainstalowanymi drzwiami spełniającymi funkcje ewakuacyjnych i zostały podłączone do systemu SAP (System Sygnalizacji Pożaru). Mogą także wchodzić w skład systemu kontroli dostępu.
Podsumowanie
Stolarka budowlana przeciwpożarowa stanowi bardzo ważny element w systemach przeciwpożarowych oraz w konstrukcjach przegród budowlanych. Odpowiada za skuteczne odgrodzenie części pomieszczeń od rozprzestrzeniania się dymu i ognia na kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt minut i na przeprowadzenie w tym czasie ewakuacji lub akcji ratunkowej. Służy też ochronie mienia.
Pamiętać należy, że podczas nagłego, niespodziewanego zagrożenia pożarowego od jej właściwego doboru oraz sprawności zależą bezpieczeństwo i ludzkie życie. Produkty takie spełnią postawione zadania zabezpieczenia przeciwpożarowego, wówczas gdy zostały wykonane zgodnie z odpowiednią dokumentacją, doborem sprawdzonych materiałów, a także wprowadzone do obrotu w zgodzie z obowiązującymi postanowieniami normowymi i przepisami prawa budowlanego.
